غده هیپوتالاموس ناحیه کوچکی در مرکز مغز است که نقش مهمی در تولید هورمون ها دارد و به تحریک بسیاری از عملکردهای بدن کمک می کند. این غده مهم نقش بسیار مهمی در سلامت ما دارد و اختلال در عملکرد آن مشکلات زیادی را برای ما به همراه خواهد داشت. در ادامه با عملکردها و عملکردهای این غده، هورمون هایی که تولید می کند، اختلالات و مشکلات مربوط به آن و ارتباط بین هیپوتالاموس و غده هیپوفیز بیشتر آشنا می شویم.
هیپوتالاموس چیست؟
هیپوتالاموس غده ای در عمق مغز است که رابط اصلی بین غدد درون ریز و سیستم عصبی است. غده هیپوتالاموس به اندازه یک بادام است و در زیر تالاموس و بالای غده هیپوفیز و بالای ساقه مغز قرار دارد. عملکرد اصلی آن حفظ تعادل بدن یا هموستاز است. این غده با تأثیر مستقیم بر سیستم عصبی خودمختار یا کنترل هورمون کار می کند. سیستم عصبی خودمختار عملکردهای حیاتی مانند ضربان قلب و تنفس را کنترل می کند. هورمون ها نیز «پیام رسان های دارویی» هستند که وارد جریان خون می شوند و به قسمت های مختلف بدن می روند. هورمون ها یا با یک غده درون ریز، که هورمون های دیگر را تولید می کند، یا با اندام دیگری تعامل دارند.
عملکرد هیپوتالاموس
وظیفه اصلی این غده حفظ هموستاز بدن تا حد امکان است. هموستاز به یک وضعیت داخلی سالم و متعادل اشاره دارد. بدن همیشه برای رسیدن به این هدف تلاش می کند.
هیپوتالاموس رابط بین غدد درون ریز و سیستم عصبی است. سیستم غدد درون ریز گروهی از غدد است که هورمون های زیادی ترشح می کند که به تنظیم عملکرد بدن کمک می کند. سیستم‌ها و اندام‌های مختلف بدن سیگنال‌هایی را به مغز می‌فرستند و هیپوتالاموس را از عدم تعادلی که باید برطرف شود، آگاه می‌کنند. هیپوتالاموس نیز با فعال کردن غدد درون ریز، عدم تعادل را اصلاح می کند. به عنوان مثال، اگر هیپوتالاموس سیگنال دمای داخلی بدن بالا را دریافت کند، به بدن می گوید که گرما را آزاد کند و اگر سیگنال دمای هوا پایین را دریافت کند، به بدن می گوید که با لرزش گرما را آزاد کند.
این غده در تنظیم و تنظیم موارد زیر نیز نقش دارد:
- رشد؛
- شور؛
- افکار و احساسات؛
- چرخه خواب و بیداری؛
- میل جنسی؛
- زایمان؛
- تولید شیر مادر؛
- دمای بدن؛
- فشار خون بالا؛
- گرسنگی و تشنگی؛
- احساس سیری هنگام غذا خوردن.
این غده همچنین:
- هورمون های دیگری تولید می کند. این هورمون های هیپوتالاموس در جای دیگری (در هیپوفیز خلفی) ذخیره می شوند.
- آنها سیگنال ها (هورمون ها) را به غده هیپوفیز می فرستند. غده هیپوفیز یا هورمون هایی تولید می کند که مستقیماً بر بخشی از بدن تأثیر می گذارد یا سیگنال (هورمون) را به غده دیگری در بدن می فرستد تا هورمون ترشح کند.
هورمون های هیپوتالاموس
هیپوتالاموس با غده هیپوفیز هماهنگ می شود تا با تنظیم تولید هورمون، هموستاز را حفظ کند. سیستم غدد درون ریز شامل غدد تیروئید و پاراتیروئید، غدد فوق کلیوی، پانکراس، تخمدان ها (در زنان) و بیضه ها (در مردان) است. سیستم غدد درون ریز مسئول حفظ فشار خون، ضربان قلب، تولید آنزیم های گوارشی و حفظ مایعات بدن است.
ارتباط بین هیپوتالاموس و غده هیپوفیز
غده هیپوفیز در زیر هیپوتالاموس قرار دارد و دارای دو لوب به نام های هیپوفیز قدامی و هیپوفیز خلفی است. هیپوتالاموس از طریق شبکه ای از رگ های خونی به لوب قدامی متصل می شود و از طریق ماهیچه ای به نام ساقه هیپوفیز به لوب خلفی متصل می شود. این غده سیگنال هایی مانند هورمون ها را ارسال می کند تا به هیپوفیز قدامی و خلفی بگوید که چه زمانی هورمون های خود را آزاد کند.
هیپوتالاموس هورمون های زیر را برای ارتباط با غده هیپوفیز ترشح می کند:
- هورمون ضد ادرار (ADH): این هورمون که وازوپرسین نیز نامیده می شود، به تنظیم میزان آب در بدن کمک می کند و برای کنترل فشار خون بالا عمل می کند.
- هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRH): این هورمونی است که با تحریک غدد هیپوفیز و آدرنال برای ترشح برخی استروئیدها (به ویژه در پاسخ به استرس) به تنظیم متابولیسم و پاسخ ایمنی کمک می کند.
- هورمون آزاد کننده گنادوتروپین: این هورمون باعث می شود که غده هیپوفیز هورمون هایی ترشح کند که به درستی در اندام های جنسی مردان و زنان کار می کنند.
- اکسی توسین: این هورمون به روند زایمان (تحریک عضلات رحم) و شیردهی (آزاد شدن شیر مادر) کمک می کند. همچنین تصور می شود که در تعامل اجتماعی، میل جنسی، اعتماد، شناخت، خواب و رفاه نقش دارد.
- هورمون هایی که پرولاکتین را تنظیم می کنند: این هورمون هایی مانند دوپامین و استروژن هستند که به غده هیپوفیز می گویند که تولید شیر مادر را شروع یا متوقف کند.
- هورمون آزاد کننده تیروتروپین: این هورمون غده تیروئید را کنترل می کند. غده تیروئید متابولیسم، سطح انرژی و رشد را نیز کنترل می کند.
این غده به طور مستقیم بر هورمون های رشد نیز تأثیر می گذارد. هیپوتالاموس به غده هیپوفیز دستور می دهد تا سطح این هورمون ها را افزایش یا کاهش دهد.
بیماری هیپوتالاموس
اختلالات هیپوتالاموس شامل تمام اختلالاتی است که از عملکرد صحیح هیپوتالاموس جلوگیری می کند. تشخیص دقیق این بیماری دشوار است، زیرا هیپوتالاموس نقش های زیادی در سیستم غدد درون ریز دارد. این همچنین نقش مهمی در سیگنال دادن به غده هیپوفیز برای ترشح هورمون ها در سراسر سیستم غدد درون ریز دارد. از آنجایی که تشخیص نقص عملکرد یک غده خاص برای پزشکان دشوار است، این بیماری ها اغلب اختلالات هیپوتالاموس-هیپوفیز نامیده می شوند. پزشکان می توانند آزمایش های هورمونی را برای یافتن منبع بیماری تجویز کنند.
آسیب تروماتیک مغزی (TBI) یکی از شایع ترین علل اختلال عملکرد هیپوتالاموس است. هیپوفیز یا هیپوفیز پس از ضربه مغزی بسیار شایع است. این بیماری می تواند در اثر آسیب به غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس ایجاد شود. التهاب عصبی پس از ضربه مغزی نیز می تواند باعث مشکلات غده هیپوفیز شود. این مشکل همچنین می تواند ناشی از ترشح ناکافی هورمون ها از هیپوتالاموس باشد.
سندرم شیهان بیماری دیگری است که می تواند باعث هیپوفیز شود. این بیماری ها شامل نکروز یا مرگ بافت غده هیپوفیز به دلیل از دست دادن بیش از حد خون در هنگام زایمان است.
از آنجایی که این بیماری را می توان به راحتی با درمان جایگزینی هورمون درمان کرد، افراد باید به مدت یک سال پس از ضربه مغزی تحت نظارت دقیق قرار گیرند تا بیماری هیپوتالاموس یا هیپوفیز شناسایی و درمان شود.
علل اختلال عملکرد هیپوتالاموس عبارتند از:
- سکته؛
- تومور مغزی در داخل یا اطراف هیپوتالاموس یا آنوریسم مغزی؛
- پرخوری بی اشتهایی عصبی است.
- سوء تغذیه؛
- بیماری های مغزی؛
- شیمی درمانی و پرتودرمانی؛
- خونریزی شدید؛
- جراحی مغز؛
- بیماری های مادرزادی مربوط به مغز یا هیپوتالاموس؛
- بیماری های التهابی از جمله مولتیپل اسکلروزیس و نوروسارکوئیدوز؛
- برخی از اختلالات ژنتیکی مانند کمبود هورمون رشد.
اختلال عملکرد هیپوتالاموس نیز تحت تأثیر موارد زیر است:
- اختلالات هیپوتالاموس هیپوفیز: به دلیل ارتباط نزدیک بین هیپوتالاموس و غده هیپوفیز، بیماری هایی که هر کدام را تحت تاثیر قرار می دهند، اختلالات هیپوتالاموس-هیپوفیز نامیده می شوند. سایر آزمایشات هورمونی می توانند به شناسایی هورمون های دخیل و یافتن تشخیص صحیح کمک کنند.
- دیابت بی مزه: + زمانی اتفاق می افتد که این تومور وازوپرسین کافی تولید نکند. این باعث می شود کلیه ها آب بیشتری از دست بدهند و باعث ادرار زیاد و تشنگی می شود.
- سندرم پرادر ویلی: این اختلال ژنتیکی باعث می شود هیپوتالاموس نتواند سیری را تشخیص دهد. بدون این احساس، میل به غذا خوردن دارید و در خطر چاقی هستید.
- سندرم کالمن: سندرم ارثی کالمن باعث ایجاد مشکلاتی در هیپوتالاموس در کودکان می شود. این بیماری به صورت بلوغ تاخیری یا پیش از بلوغ همراه با حس بویایی ظاهر می شود.
- آکرومگالی و هیپوفیز غول پیکر: مشکلات رشدی وجود دارد که ناشی از هورمون های بیش از حد از غده هیپوفیز است.
- علائم سندرم هورمون آنتی دیورتیک: زمانی اتفاق می افتد که سطح هورمون آنتی دیورتیک بیش از حد بالا باشد. علل عبارتند از سکته مغزی، خونریزی، عفونت، آسیب، سرطان و سایر داروها.
- کم کاری تیروئید مرکزی: این یک بیماری بسیار نادر است که به دلیل بیماری هیپوتالاموس و هیپوفیز رخ می دهد. شایع ترین علت تومور هیپوفیز مانند آدنوم هیپوفیز است.
- آمنوره عملکردی هیپوتالاموس: غیبت بیش از 3 ماه در افرادی که در بدو تولد به عنوان زن شناخته شده اند (AFAB) و دارای قاعدگی منظم هستند، یا بیش از 6 ماه در افراد AFAB که پریود نمی شوند. علت اصلی این بیماری اختلال در عملکرد هیپوتالاموس است.
- هیپرپرولاکتینمی: کاهش سطح دوپامین باعث افزایش پرولاکتین می شود. علل عبارتند از تومورها، آسیب به سلول های عصبی در هیپوتالاموس و موارد دیگر.
علائم بیماری هیپوتالاموس
علائم اختلالات هیپوتالاموس بسته به هورمون هایی که کم و بیش ترشح می شوند متفاوت است. در کودکان، علائم رشد و بلوغ غیر طبیعی ممکن است مشاهده شود. بزرگسالان همچنین دارای علائم مربوط به هورمون های مختلف هستند که در بدن آنها تولید نمی شود.
به طور کلی، ارتباط واضحی بین هورمون ها و علائم وجود دارد. علائم تومور ممکن است شامل اختلالات بینایی، تشنج یا سردرد باشد. اگر هورمون های جنسی تحت تأثیر قرار گیرند، علائم به صورت اختلال نعوظ یا کاهش میل جنسی ظاهر می شود. کاهش عملکرد آدرنال می تواند علائمی مانند ضعف و سرگیجه ایجاد کند.
علائم پرکاری تیروئید ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- برای دانستن دما؛
- اضطراب؛
- عصبانی شدن؛
- نوسانات خلقی؛
- خستگی؛
- کمبود میل جنسی؛
- اسهال؛
- افزایش تشنگی؛
- خارش
برخی از علائم مشکلات غده هیپوتالاموس عبارتند از:
- فشار خون بالا یا فشار خون پایین؛
- احتباس آب یا کم آبی؛
- کاهش وزن یا افزایش وزن، با یا بدون تغییر در اشتها؛
- ناباروری؛
- مشکلات سلامت استخوان؛
- بلوغ تاخیری؛
- آسیب عضلانی و ضعف عضلانی؛
- نوسانات دمای بدن؛
- مشکل در خواب (بی خوابی)؛
- نیاز به تکرر ادرار.
تأثیر تغذیه بر سلامت و تحریک هیپوتالاموس
هیپوتالاموس اشتها را کنترل می کند و مواد مغذی موجود در رژیم غذایی نیز بر این غده تأثیر می گذارد. تحقیقات نشان می‌دهد که رژیم‌های غذایی سرشار از چربی و قند می‌توانند نحوه کنترل هیپوتالاموس گرسنگی و مصرف انرژی را تغییر دهند و باعث اختلال در عملکرد این غده شوند. از منابع چربی اشباع می توان به گوشت و شیر اشاره کرد.
غذاهای غنی از چربی های غیراشباع چندگانه مانند اسیدهای چرب امگا 3 به کاهش التهاب کمک می کنند. این روغن جایگزینی مطمئن برای انواع دیگر روغن ها و چربی ها است. غذاهای غنی از امگا 3 شامل ماهی، آجیل، دانه کتان و سبزیجات برگ سبز است.
پایان
هیپوتالاموس که در ناحیه کوچکی در وسط مغز قرار دارد، نقش مهمی در بسیاری از عملکردهای بدن از جمله رشد و تکامل، نوسانات خلقی، سلامت قلب و تولید مثل دارد. به دلیل ارتباط مهم بین هیپوتالاموس و غده هیپوفیز، اختلال در عملکرد یکی از آنها باعث اختلال در عملکرد دیگری می شود. غده هیپوفیز و هیپوتالاموس به همراه سایر غدد سیستم غدد درون ریز بدن را تشکیل می دهند. اگر هیپوتالاموس به درستی کار نکند، می تواند بر مهمترین قسمت های بدن انسان تاثیر بگذارد. این اختلال ممکن است به دلیل بیماری یا ضربه باشد.